بررسی کاربردپذیری وایرفریم‌ها
- سپهر یونسی
- 6 دقیقه
- ۲۳ آبان ۱۴۰۴
- طراحی وایرفریم
وقتی صحبت از تست و ارزیابی تجربه کاربری می‌شود، خیلی‌ها ترجیح می‌دهند منتظر نسخه نهایی محصول بمانند. اما این کار مثل این است که ساخت یک خانه را تمام کنید و تازه آخر کار بفهمید یک راهرو به جایی نمی‌رسد یا حمام را جا انداخته‌اید!
هر چه دیرتر مشکلات UX را پیدا کنید، هزینه‌ی رفع آن‌ها بیشتر و دردناک‌تر خواهد بود. برای همین تیم‌ها باید در همان مراحل ابتدایی، یعنی هنگام طراحی و ساخت وایرفریم، تست را شروع کنند.
درست است که وایرفریم‌ها استاتیک هستند و تعاملات واقعی را ندارند، اما می‌توانید:
- جریان کاربر را بررسی کنید
- تناسب اطلاعات و چیدمان را بسنجید
- مشکلات تجربه کاربری را خیلی زودتر تشخیص دهید
اگر به کاربران واقعی دسترسی ندارید، بهترین جایگزین، روش‌های Usability Inspection است. این روش‌ها به اصول UX، سناریوهای کاربری و تجربه متخصصان تکیه می‌کنند و به شما اجازه می‌دهند بدون کاربر واقعی هم UX را ارزیابی کنید.
چرا باید ایده‌ها را در مرحله وایرفریم تست کنیم؟
خیلی‌ها فکر می‌کنند تست وایرفریم اتلاف وقت است. اما بیایید سناریوی برعکس را تصور کنیم:
محصول نهایی منتشر شده؛ کاربران می‌آیند و ناگهان سیل بازخوردهای منفی شروع می‌شود:
- ناسازگاری‌های UI
- طراحی نامناسب
- مشکلات ناوبری
- ایرادات عملکردی
در این مرحله رفع مشکل مثل تعمیر خانه بعد از سکونت است؛ وقت‌گیر و پرهزینه. مزیت اصلی تست وایرفریم این است: اصلاح در این مرحله فوق‌العاده ارزان است.
با چند وایرفریم ساده می‌توانید:
- از کاربران و همکاران بازخورد بگیرید
- ایده‌ها را اعتبارسنجی کنید
- نسخه‌های مختلف را سریع تکرار کنید
- و کم‌کم طراحی را بهبود دهید
Usability Inspection چیست؟
اگر تیم محدودیت زمانی یا منابع دارد، Usability Inspection انتخاب عالی‌ای است. این اصطلاح مجموعه‌ای از روش‌هاست که هدفشان ارزیابی ایده‌ها و پیدا کردن مشکلات کاربردپذیری بدون حضور کاربران است.
در این روش معمولاً:
- ارزیاب‌ها (کارشناسان UX یا اعضای تیم) مسئول بررسی هستند
- از اصول کاربردپذیری و معیارهای استاندارد استفاده می‌شود
رایج‌ترین روش‌های بازرسی کاربردپذیری شامل:
- ارزیابی هیوستیک (Heuristic Evaluation)
- راه‌رفت شناختی (Cognitive Walkthrough)
- بازرسی ویژگی‌ها (Feature Inspection)
- بازرسی سازگاری (Consistency Inspection)
محدودیت‌ها و نکات مهم Usability Inspection
هرچند این روش سریع، کم‌هزینه و قابل‌اجرا در هر مرحله‌ای است، اما ضعف‌هایی هم دارد:
۱) نگاه انسان جایگزین رفتار واقعی کاربر نیست
این روش هرگز جای مصاحبه واقعی یا مشاهده کاربران هنگام انجام کار را نمی‌گیرد.
۲) ارزیاب‌ها دارای سوگیری‌اند
هر فرد تجربه و ذهنیت خاص خود را دارد و این می‌تواند نتایج را تحت تأثیر قرار دهد.
۳) اصول UX باید به‌روز شوند
معیارهای قدیمی ممکن است کاملاً مناسب محصول امروزی شما نباشند.
بهتر است مجموعه اصول اختصاصی پروژه و برند خودتان را بسازید.
ارزیابی اکتشافی (Heuristic Evaluation)
هیوستیک‌ها مجموعه‌ای از اصول کلی برای ارزیابی تعاملات کاربر هستند.
آن‌ها قواعد خشک نیستند؛ بلکه قانون‌های طلایی UX برای تشخیص کیفیت طراحی محسوب می‌شوند.
ارزیاب‌ها صفحه یا جریان را بر اساس این اصول بررسی می‌کنند و می‌سنجند:
- کجا مشکل وجود دارد
- شدت مشکل چقدر است
- چطور باید برطرف شود
معروف‌ترین لیست، لیست ۱۰ هیوستیک جاکوب نیلسن است:
- وضعیت سیستم باید قابل مشاهده باشد
- هماهنگی با دنیای واقعی
- کنترل و آزادی عمل کاربر
- سازگاری و استانداردها
- جلوگیری از خطا
- شناسایی بهتر از به‌خاطر سپردن
- انعطاف‌پذیری و کارایی
- طراحی مینیمال و زیبا
- کمک به تشخیص، حل و بهبود خطاها
- راهنما و مستندات[2]
Cognitive Walkthrough
در این روش ارزیابی بر اساس پرونا‌ها انجام می‌شود.
ارزیاب‌ها نقش یک کاربر واقعی را بازی می‌کنند و مرحله‌به‌مرحله در مسیر کاربر حرکت می‌کنند.
در هر گام:
- نوت می‌گذارند
- مشکلات را ثبت می‌کنند
- پیشنهاد بهبود می‌نویسند
این روش برای بررسی واقع‌گرایانه‌ی رفتار کاربران تازه‌کار فوق‌العاده مناسب است.
نوشتن برنامه ارزیابی
برای اینکه یک Usability Inspection خوب و دقیق داشته باشید، نیاز است از قبل برنامه‌ریزی کنید:
چیزهایی که باید آماده کنید:
- پروفایل یا پرسونای کاربر
- اهداف
- سناریوها
- وایرفریم‌ها
- ارزیاب‌ها
کار اصلی Plan چیست؟
مشخص‌کردن Scope
نمی‌توانید همه چیز را یک‌جا تست کنید!
باید:
- اهداف کاربران را مشخص کنید
- سناریوهای مرتبط را انتخاب کنید
- وایرفریم‌های لازم را جمع کنید
- بخش‌های غیرضروری را حذف کنید
توصیف کاربران با پرسونـا
هرچند این روش بدون کاربر واقعی اجرا می‌شود، اما همچنان باید بر اساس نیاز، هدف، و مشکل کاربران واقعی باشد. برای تولید پرسونای درست می‌توانید از:
- مصاحبه با کاربران
- داده‌های آنالیتیکس
- تحلیل رقبا
- تحقیق کاربری ساده و کم‌هزینه
استفاده کنید.
پرسونا باید شامل باشد:
- هدف‌ها
- نیازها
- انگیزه‌ها
- چالش‌ها
- مهارت‌ها
- پس‌زمینه
پرسونا کمک می‌کند در مراحل بعدی سناریوها را دقیق‌تر بنویسید.
تعریف اهداف کاربر
در ارزیابی، هدف‌ها به معنای نتیجه نهایی‌ای هستند که کاربر با موفقیت به دست می‌آورد.
هدف باید:
- مشخص
- قابل اندازه‌گیری
- و مرتبط با نیاز واقعی کاربر باشد
هدف مبهم مثال بد:
«می‌خوام مقاله خوب بنویسم»
هدف خوب:
- «می‌خوام پیشنهاد موضوع بگیرم»
- «می‌خوام دستور زبانم بهتر شود»
- «می‌خوام نکات نوشتاری یاد بگیرم»
ساختن سناریو
سناریو یعنی دقیقاً:
کاربر → چه کاری → کجا → چگونه → چرا انجام می‌دهد؟
برای نوشتن سناریو از خود بپرسید:
- چه کسی این مسیر را طی می‌کند؟
- دنبال چه هدفی است؟
- چه زمانی این کار را انجام می‌دهد؟
- در چه محیطی قرار دارد؟
- چرا این کار برای او ضروری است؟
نکته حرفه‌ای:
سناریو را بدون اصطلاحات فنی بنویسید تا همه افراد تیم راحت درک کنند.
استفاده از وایرفریم برای تست سناریو
وقتی سناریو و اهداف مشخص شد، باید وایرفریم‌هایی بسازید که این سناریوها را نمایش بدهند.
نکات مهم:
- وایرفریم‌ها باید متنی واقعی داشته باشند
- جزئیات به اندازه کافی وجود داشته باشد
- کل سناریو پوشش داده شود
- سطح فیدلیتی بسته به بودجه و هدف انتخاب شود
از اسکیس دستی تا نمونه تعاملی دیجیتال — همه قابل استفاده‌اند.
مهم این است که بتوانید مشکلات مهم UX را کشف کنید.
انتخاب ارزیاب‌ها
ارزیاب‌ها معمولاً:
- پژوهشگران UX
- طراحان محصول
- یا اعضای باتجربه تیم
هستند.
مشکل اینجاست که:
- همیشه تعصب دارند
- کاربران واقعی نیستند
- تجربه‌شان با شبیه‌سازی تجربه کاربر متفاوت است
شرکت‌ها برای کاهش این مشکل از چند ارزیاب مستقل استفاده می‌کنند.
مستندسازی یافته‌ها
مستند کردن نتایج بسیار حیاتی است چون:
- امکان ارجاع در آینده را فراهم می‌کند
- مسیر تصمیم‌گیری را شفاف می‌کند
- اجرای اصلاحات را راحت‌تر می‌کند
برای ارزیابی هیوستیک معمولاً موارد زیر ثبت می‌شود:
- نام وایرفریم یا عنصر UI
- هیوستیک نقض‌شده
- شدت مشکل
- پیشنهاد اصلاح
این مستندات بخش مهمی از گزارش نهایی شما خواهند بود.
تحلیل و جمع‌بندی نتایج
گزارش نهایی Usability Inspection نتیجه تمام تلاش شماست.
در این گزارش باید به‌وضوح نشان دهید:
- چه مشکلاتی پیدا شد
- چرا این مشکلات روی UX تأثیر دارند
- چطور می‌توان آن‌ها را برطرف کرد
این گزارش تیم را تشویق می‌کند که مشکلات را سریع‌تر و با انگیزه بیشتری حل کنند.
دیدگاهتان را بنویسید